❗️ Bu makalenin özgün haline Dr. Eiko Fried'ın kişisel web adresinden erişebilirsiniz (eiko-fried.com). Türkçe çevirisini web sitemde yayınlamama izin verdiği için kendisine teşekkür ederim.
❗️ You can access the original version of this article on Dr Eiko Fried's personal website (eiko-fried.com). I thank him for allowing me to publish the Turkish translation on my website.
Sihirli mantarların aktif maddesi olan psilosibin[EN - TR] yoluyla majör depresif bozukluğun tedavisine ilişkin yeni bir çalışma hakkında son günlerde çok fazla heyecan oluştu. Makalede ve ilgili sosyal medya gönderilerinde araştırmacılar tuhaf iddialarda bulundular. Örneğin; psikedeliklerin depresyonun yerleştiği beyinleri özgürleştirdiğini iddia ediyorlar. Bu iddialar, homeopati üzerine bir Youtube reklamından beklenebilecek ancak ciddi akademik konular üzerinde çalışan önde gelen araştırmacılardan duyulmasının beklenmeyeceği türden iddialar.
Bu iddiayı, depresyonla ve bu tür tedavilerle ilgilenen araştırmacılar ve insanlar arasındaki çok sayıda sosyal medya tartışması izledi. Tweetlerime cevaben, doğrudan deneyime sahip insanların da dahil olduğu birçok içgörülü yorumla karşılaştım. Ancak, gerçekten daha iyi bilmesi gereken psikiyatristlerin bazı şaşırtıcı ifadeleri de vardı (Örneğin; iyi bir dergide yayınlanan bu tek çalışma vardır, o halde konu kapanmıştır).
Bu nedenle bu konuyu takip ederken farkında olmanız gereken olası zorlukların bir listesini oluşturdum. Umarım bu konu listesi gazeteciler, doğrudan bunları deneyimlemiş insanlar, akademisyenler ve klinisyenler için yararlı olur. Değeri ne olursa olsun, şu konuda görüşlerimi sunabilecek nitelikte olduğumu düşünüyorum: Doktora derecemi depresyon üzerine yazdım ve 2010'dan beri depresyon üzerinde çalışıyorum ve konuyla ilgili yaklaşık 70 hakemli makalem yayımlandı. Ayrıca Leiden Üniversitesinde klinik deneyler üzerine dersler veriyorum.
Öyleyse devam edelim.
Psikedelikler majör depresif bozukluk için güvenli ve etkili tedaviler midir?
Kısa yanıt; gerçekten bilmiyoruz çünkü yeterince araştırma yok ve var olan araştırmaların birtakım büyük sorunları var. En önemlilerinden bazılarını aşağıda listeliyorum.
Kontrol Gruplarının Eksikliği
Bilimsel çalışmalar genellikle bir kontrol grubu olmayan “açık etiketli” çalışmalardır; bu aslında bir sorundur çünkü psikedeliklerin plasebodan daha iyi çalışıp çalışmadığı sorusunu yanıtsız biçimde açık bırakırlar. "Ama Eiko, plasebolar hiç yoktan iyidir, buradaki sorun ne?" Sorun şu ki zaten plaseboya sahibiz. Plasebolar ücretsizdirler ve yan etkileri yoktur. Plasebo etkisi için insanları potansiyel olarak zararlı etkileri olan psikedelik maddelere maruz bırakmaya gerek yok. Ayrıca zaten oldukça iyi çalışan tedavilerimiz var. Bu nedenle, psikedeliklerin güvenli ve etkili antidepresanlar olduğuna dair kanıt oluşturmak istiyorsak onları plasebo gruplarıyla ve nihayetinde standart tedavileri alan gruplarla karşılaştırmamız gerekir.
Körleme Eksikliği
Antidepresan olarak kullanılması hedeflenen psikedeliklerle ilgili çalışmaların bir kontrol grubu varsa katılımcılar genellikle hangi grupta olduklarını bilirler. Mikro-dozlama tekniğini kullanan çalışmalar vardır, ancak genellikle, bu çalışmalarda psikedelik deneyim, aktif terapötik bileşenin bir parçası olduğu varsayıldığında katılımcılar, bizim "körleme" olarak adlandırdığımız koşullarda değildirler. Bu iki nedenden dolayı bir sorundur.
Birincisi, kontrol grubunda olduklarına inanan insanlar tedavileri daha az etkili olarak değerlendirirler. Yani deney grubu, kontrol grubundan daha iyi işlemiyor. Çünkü deney grubu plasebo grubuna kıyasla daha iyi sonuçlar veriyor ancak kontrol grubundaki katılımcılar deney grubuna kıyasla daha olumsuz değerlendirmeler verme eğilimindeler (Plasebo grubu oluşturulduğu varsayıldığında). Kontrol gruplarındaki kişiler, kontrol grubunda olduklarını bilmeleri durumunda araştırma sürecini yarıda bırakıp terk etme olasılıkları daha yüksektir. Bu nedenle, terk oranları, insanların içinde bulundukları gruba kör bir biçimde girip girmediklerini kontrol etmenin iyi bir yoludur. 2018'de yeniden analiz ettiğimiz SMILES çalışmasında (depresyon tedavisi olarak diyete girme), kontrol grubundaki terk oranının yüksek olduğunu bulduk. Körleme ile ilgili bariz sorunlardan dolayı kontrol grubundaki terk oranı, diyet(deney) grubundakilerden 4 kat daha yüksekti.
Ne yazık ki araştırmacılar bazen körlemeyi kullanmada istekli değildirler, eğer diğer araştırmacılar, körlemenin kullanılıp kullanılmadığını sorarlarsa ve araştırmacılar da olumsuz sonuçlar buldularsa bu konuda dürüst olmazlar. Bir antidepresan olarak Ayahuasca üzerine yakın zamanda yapılan bir çalışmada, yazarlar “Çalışmamızda körlemenin yeterince sağlandığına inanıyoruz” diye belirtiyorlar. Makalenin eklerindeki materyallere baktığımızda Ayahuasca grubundaki 12 katılımcıdan 12'sinin (yani %100) Ayahuasca aldığını düşündüklerini, ancak plasebo grubundaki 14 katılımcıdan sadece 5'inin (yani %42) Ayahuasca aldıklarını varsaydıklarını görüyoruz.
Körleme eksikliğinin bir sorun olmasının ikinci bir nedeni daha vardır: Araştırmayı yürüten klinisyenler, katılımcıların hangi gruba ait katılımcılar olduğunu bilirler. Çalışma sonuçlarının genellikle bu klinisyenlerin bakış açısına dayandığını unutmayın. İnsanların içinde bulunduğu gruba kör olmadıklarında bu onların deneye ilişkin değerlendirmelerini etkileyebilir; bu nedenle deney ve kontrol grubu artık uygun şekilde karşılaştırılabilir değildir.
Çıkar Çatışması
Antidepresan ilaçlar (psikedelik maddeleri de içeren) üzerine yapılan araştırmalar genellikle ilaç endüstrisi tarafından finanse edilmektedir. Prensipte bu sorun değil, ancak endüstri destekli çalışmaların test edilen ilacın lehine sonuçlar bulma olasılığının bağımsız araştırmalardan 5 kat daha fazla olduğuna dair çok güçlü kanıtlar olduğunun farkında olmanız gerekir. Tıpta, genel olarak konuşursak, bu tür çıkar çatışmalarının olması psikolojiden daha yaygındır ve elbette araştırmacılar, örneğin, bir ilaç endüstrisine danışmanlık yapmak için fon aldıklarında en yüksek etik standartları koruyabilirler. Ancak çatışmalar o kadar yaygın ve belirgin hale geldi ki bazen bir makalenin ne kadar güvenilir olduğunu merak ediyorum. Örneğin, en yüksek itibarlı psikiyatri dergilerinden birinde yayınlanan "tedaviye dirençli depresyonda Ketamin ve Esketamin'e yönelik kanıtları sentezleyen" yakın tarihli bir "uluslararası uzman görüşü" makalesini ele alalım. Bu makalede Ketamin yoluyla depresyonu tedavi etmek için patent sahibi olmayı da içeren bazı çıkar çatışmaları beyan edilmiştir. Büyük finansal çıkarlar devreye girerse böyle bir fikir yazısının ne kadar dengeli olabileceğinden şüpheliyim.
Psikedelik literatüründeki birçok çalışmada bu tür çatışmalara rastlarsınız. Daha önce bu tür çatışmaların belirgin bir şekilde öne çıktığı alanlar hakkında yazdığım bir başka önemli 2016 Ketamin makalesi aklıma geliyor.
Dış Geçerlik
Şimdiye kadar yapılan çalışmalar genellikle çok az sayıda katılımcıya sahiptir. Bu, dış geçerlik dediğimiz bir şeyden dolayı sorunludur, yani araştırma kapsamında üzerinde çalışılan grubun verilerinin sonuçlarının, çalışmak istediğimiz genel grup üzerinde ne kadar genellenebilir olduğu sorunludur. Örneklem ne kadar küçükse genelleme yapmak o kadar güçleşir. Seçimlere ilişkin birkaç örnekle bu konuyla ilgili özel bir blog yazısı yazmıştım. Bir sonraki başkanlığı kimin kazanacağına yönelik güvenilir bir gösterge olarak 30 kişilik bir ankete güvenmezsiniz. O zaman neden 30 katılımcıyla yürütülmüş bir antidepresan çalışmasına daha fazla güvenesiniz? Aynı şey.
Bununla ilgili bir başka problem de, depresyon için psikedelik deneylere katılan kişilerin genellikle zaten psikedelikler ile ilgili öncesinde deneyimleri olan gönüllüler olmasıdır. Ancak psikedeliklerin güvenli ve etkili olduğunu önermek, çoğu durumda çoğu insan için işe yaradığını kanıtlamayı gerektirir (yine dış geçerlik sorunu) ve bunun için yeterli kanıt yoktur. "Fakat Eiko, önceki araştırmalarda katılımcıların sadece yarısı daha önce psikedelik ilaçlar kullandığını belirtti.” Evet, doğru ancak çalışmaların genellikle yasa dışı ağır uyuşturucu almanın ciddi yasal sonuçlara yol açabileceği ABD'de yapıldığını ve insanların önceden uyuşturucu kullanımını her zaman doğru olarak bildirmeyeceklerine inanmak için güçlü nedenler olduğunu unutmayın. Ayrıca, daha önce uyuşturucu deneyimleri olup olmadığını sorgulamak da alışılmadık bir durum değildir; bu da insanlara yalan söylemeleri için başka bir neden verir, çünkü potansiyel olarak hayat kurtarıcı tedaviye erişim elde etmek isterler. Yani buradaki insanlar tamamen dürüst değillerse bunu gerçekten anlarım. Ama dış geçerlik mevzubahis olduğunda bunun farkında olmamız gerekiyor.
Takip Çalışmalarının Süreleri
Araştırmalar yeni antidepresan ilaçlarını genellikle şiddetli, tedaviye dirençli depresyonu -kronik ve tekrarlayan bir hastalık- olan kişilerde test ettiklerini iddia ediyorlar. Ardından katılımcıların seyrini sadece birkaç gün veya hafta boyunca takip ediyorlar. İnsanlar bu dönemde biraz daha iyileşse bile, bu, belirtilerin kısa süreli bir azalmasından ziyade bunun bir özgün tedavi olarak işe yaradığı anlamına gelmez.
Yukarıda bahsettiğim, katılımcılarının ortalama 11 yıl boyunca depresyondan muzdarip olduğu Ayahuasca çalışmasını hatırlıyor musunuz? Çalışma 7 gün sürmüş ve sonra durdurulmuştur. Yazarlar, çalışmalarının “psikedeliklerin güvenliğini ve terapötik değerini” desteklediğini iddia etmişler. Kanser gibi başka bir şiddetli ve tekrarlayan kronik hastalığınız olsaydı ve tedavi çalışmaları için seyrinizi sadece 7 gün boyunca takip etselerdi, bu sizin için sorun olmaz mıydı?
"Ama Eiko, antidepresan tedavileri ve psikoterapi de dahil olmak üzere birçok başka çalışmada çok benzer sorunlar var". Kesinlikle. Ancak bu, ne yazık ki, psikedeliklerle ilgili çalışmaları daha güvenilir kılmaz - sadece bu tür sorunları olan belirli çalışmalar hakkında şüpheler uyandırır.
Diğer İkaz Bayrakları
Başka birçok ikaz bayrağı söz konusu. Araştırmalar, insanların ne kadar iyileştiğini görmek için genellikle birden fazla ölçüm kullanır ve ardından tedavinin en iyi sonuç verdiği ölçümleri diğerlerinin arasından seçerek raporlar veya çalışma protokolünde kayıt ettiği bir birincil sonuca sahiptiler ancak daha iyi "çalışan" bir başka sonucau gördüklerinde ona geçiş yaparlar. Endüstri sponsorluğu ile yapılan çalışmaların bu tür örüntüleri gösterme olasılığının daha yüksek olduğunu gösteren literatür var. On yıllardır yaygın olarak bilindiği halde, belirtiler ortadan kalksa bile, insanlar hala yaşam kalitesi, işlevsellikte bozulma vb. ile ilgili ciddi sorunlarla karşı karşıya kaldığında araştırmalar birincil sonuç olarak belirtilerin azaltıldığına yönelik bulgulara odaklanmaktadır. İyileşmeye ilişkin ölçüm, insanların sergiledikleri belirli belirtilere ek olarak, insanların yaşamlarının nasıl olduğuna odaklanmalıdır.
Bilim insanlarının bu gibi sorunları incelemesi zaman alıcıdır ve pek de ödüllendirici değildir. Yazarlar genellikle endüstri tarafından desteklenir ve bağımsızlıkları sorgulanabilir durumdadır. Dergiler, çıkar çatışmaları ve hakem incelemesi ile ilgili yapısal sorunlara işaret ettiği için makalelerdeki büyük kusurlar konusunda hızla savunmaya geçerler. Sonrasında eleştirel yorumlar yayınlansa bile, genellikle hak ettikleri ilgiyi görmüyorlar. Depresyonu tedavi etmek için psikedelikleri kullanmak üzerine bir gazete makalesi yazmak, bahsigeçen çalışmanın sonuçları çarpıttığını ve çoklu ölçümleme, dış geçerlik ve körleme sorunları olduğunu söyleyen bir başka yazıdan çok daha dikkat çekici. Bu yüzden bu ilaçların gerçekten işe yarayıp yaramadığı sorusu yanıtsız kalıyor.
Neyse ki bu zorlu bir iş olsa da Dr. Ioana Cristea gibi bazı kişiler bu işi yapıyor. Depresyonu tedavi etmek için eğlence amaçlı ilaçların kullanımıyla ilgili artan literatürde tanımlanmış sorunların örneklerini burada ve burada bulabilirsiniz. Ayrıca burada ve burada Ketamin'e odaklanarak birkaç kez bu konu hakkında yazılar yazdık.
Gidişat
Genel olarak konuşursak zihinsel sağlık sorunları olan kişilerin genellikle bu sorunların temelinde nedenler vardır. Depresyon açısından konuşmak gerekirse insanlar genellikle işsiz olmak ve iş bulmak için çok uğraşıp iş bulamamak gibi kaçması zor yaşam durumlarında sıkışıp kalırlar. Elbette depresyona giden birçok başka yol ve depresyona girmenin birçok yolu var. Ancak, insanlar sürdürdükleri yaşamlarından nadiren koparlar. Yaşam koşulları yeterince şiddetliyse ne kadar dirençli olursak olalım çoğumuz depresyona gireriz. Örneğin; anksiyete bozuklukları açısından iyi olmamak genellikle travmatik olayın şiddetli stres etmenlerinden önce gelir - yani, yine yaşam koşulları/durumları.
Herhangi bir ilacın bir kerelik dozunun (hatta tekrarlanan dozlarının) bu tür sorunları temelli çözebileceği fikri bana tuhaf geliyor çünkü dünya böyle yapılandırılmamış. Uyuşturucular işsizliği, engelliliği, cinsiyetçiliği, damgalamayı veya tacizci bir partneri çözemez. Savunucuları sıklıkla, ilaçların bu deneyimlerle daha iyi ilişki kurmasına yardımcı olabileceğini ve belki de bazı insanlar ve bazı problemler için bunun mümkün olduğunu ve belki de bazı psikoterapilerin bu şekilde çalıştığını söylüyorlar. Ancak psikedeliklerin bunu başardığına dair güçlü bir bilimsel kanıt yok ve bu nedenle şüpheci kalmalıyız.
Özetle, bu sonuçlar her ne kadar “sadece” bazıları için işe yarasa da her türlü tedavi seçeneğini araştırmak için gerekli olan zihinsel sağlık sorunlarına sahip insanlara/katılımcılara kesinlikle borçluyuz. Klinik psikoloji ve psikiyatride her soruna tek bir çözüm yaklaşımının pek işe yaramaması sorun değil. Katılımcılar bize bir şeyin yararlı olduğunu söylerlerse (Örneğin; pek çok kişinin rahatlamasını sağlayan tıbbi marihuananın işe yarama biçimi) bu konuda deneyimleri olan insanları dinlemeliyiz. Araştırmacılar tedavilerle ilgili olumlu deneyimleri olan klinisyenleri de kesinlikle dinlemelidir.
Ama aynı zamanda insanlar için abartılara ve heveslere karşı şüpheci olmayı da borçluyuz. İşe yarayan mevcut tedaviler var. Bunlar her zaman bizim istediğimiz kadar iyi çalışmıyorlar ama işe yarıyorlar ve yeni mucizevi ilaç tedavileri tehlikelidir çünkü daha sonra etkili ve potansiyel olarak hayat kurtarıcı bir tedavi alamayan bir kişiye uygulanabilir. Geçen yüzyılda yüzlerce büyük vaatler edilmiş mucizevi tedavileri gördük. Çok az bir kısmı bazı insanlar için oldukça iyi çalıştı. Hiçbiri herkes için inanılmaz derecede iyi çalışmadı. Psikedelikler de mucizevi bir tedavi olmayacaktır ve o yeni Nature Medicine makalesine geri dönersek: Hayır, bu ilaçlar "kemikleşmiş depresif beyninizi özgürleştirmeyecekler"[1]. Depresyon böyle bir şey değildir. Ne ilaçlar ne de insan beyni böyle çalışmıyor.
❗️ Bu makalenin özgün haline Dr. Eiko Fried'ın kişisel web adresinden erişebilirsiniz (eiko-fried.com). Türkçe çevirisini web sitemde yayınlamama izin verdiği için kendisine teşekkür ederim.
❗️ You can access the original version of this article on Dr Eiko Fried's personal website (eiko-fried.com). I thank him for allowing me to publish the Turkish translation on my website.
[1]: Bunun, makalenin ilk yazarının gerçek bir tweet'i olduğuna dikkat edin - kutsal aldatıcı, Batman. Benzer ifadeler Nature Medicine makalesinde iki kez yer almaktadır.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder